سلفژ یکی از مفاهیم آشنا برای افرادی است که با موسیقی سروکار دارند. موسیقی دانشی است که ابعاد گسترده‌ای دارد و افرادی که قصد دارند نوازندگی، خوانندگی، آهنگ‌سازی یا هر بخش دیگری را از علم موسیقی دنبال کنند لازم است با تکنیک‌ها و نیازمندی‌های آن آشنا باشند. در این مطلب درباره سلفژ که یکی از تکنیک‌های مهم برای آشنایی با نت‌های موسیقی است توضیح داده شده است پس تا انتها ما را همراهی کنید.
سلفژ چیست؟
سلفژ یک اصطلاح فرانسوی و به صورت خلاصه علم خواندن و نوشتن نت‌های موسیقی است. موسیقی یک زبان است و نوازندگان، خوانندگان، آهنگسازها و … همگی به سلفژ نیاز دارند زیرا پایه و اساس علم موسیقی است. به صورت کلی 2 موضوع مهم در سلفژ مطرح می‌شوند:
- خواندن و تلفظ نت‌ها
- شناخت علامت‌ها و قواعدی که دارند
از سلفژ برای آوازخوانی استفاده می‌شود که در آن هر نت میزان با یک سیلاب خاص خوانده می‌شود که به آن سلفژ گفته می‌شود. هفت سیلاب معروف وجود دارد که عبارت‌اند از:
- دو
- ر
- می
- فا
- سل
- لا
- سی
یکی دیگر از تعاریفی که برای سلفژ وجود دارد این است که چند نت به صورت پشت سر هم و با رعایت قوانین نت‌ها، سکوت و… خوانده شوند. به عبارت دیگر در سلفژ این مفهوم آموزش داده می‌شود که ارزش زمانی هر نت به چه صورت است و علاوه بر این باید ارزش و جایگاه سکوت را هم بدانیم.
سلفژ یک چارچوب برای ملودی‌ها ایجاد می‌کند تا بین بسامد آواها روابط قابل‌فهم ایجاد شود. به عبارت دیگر، با استفاده از این تکنیک گوش شنونده برای شنیدن الگوها ملودیک آموزش می‌بیند و می‌تواند وجود نظم و هارمونی را درک کند. سلفژ طرح بنیادی موسیقی و برای درک معماری پشت آن ضروری است.
چرا یادگیری سلفژ مهم است
یک موزیسین نیاز به یک ابزار برای درک تئوری موسیقی، کاربردهای آن در خوانندگی و … دارد و این ابزار همان سلفژ است. مهم‌ترین مزیت‌های یادگیری این تکنیک عبارت‌اند از:
شناسایی الگوهای تکرارشونده در موسیقی
هر قطعه موسیقی منحصربه‌فرد است اما اگر به الگوی درون آن‌ها توجه کنید متوجه می‌شوید که تعداد محدودی از این الگوها وجود دارد. سلفژ به موزیسین برای درک و شناسایی این الگوها کمک می‌کند و در نهایت می‌توان تناوب این الگوها را که به آن ملودی گفته می‌شود تشخیص داد. موزیسین می‌تواند تشخیص دهد که چه زمانی بسامد کم و چه زمانی زیاد می‌شود که در نهایت این درک به ساختن آهنگ منتهی می‌شود.
بهبود مهارت خواندن و بازخوانی نت‌ها
در موسیقی 5 خط حامل وجود دارد که نت‌های موسیقی در آن‌ها نوشته می‌شوند. یکی از موضوعات مهم در سلفژ درک این نت‌ها است و افرادی که به خوبی تمرین کرده باشند می‌توانند بدون اینکه آهنگ را بشنوند این نت‌ها را به صورت درست بخوانند.
یکی از تکنیک‌هایی که سلفژ ایجاد می‌کند Relative Pitch است و فردی که به آن مسلط باشد تنها با شنیدن یک صدا می‌تواند نت آن را حدس بزند. سلفژ باعث می‌شود گوش‌های هر فرد بعد از مدتی به شنیدن انواع ملودی عادت کند. فایده این است که وقتی نت‌های مختلف را می‌شنوید بتوانید فواصل بین آن‌ها را درک کرده و در ذهن خودتان این فواصل را درک کنید و در نهایت آکوردهای مختلفی برا موسیقی متصور شوید.
مبانی سلفژ
در موسیقی 3 رکن اساسی وجود دارد:
- خواندن یا نت خوانی
- نوشتن یا دیکته موسیقی
- تئوری موسیقی
سلفژ به مورد اول شباهت بیشتری دارد و تمامی افراد موسیقی‌دان باید به مبانی و اصول آن مسلط باشند. مباحثی که در سلفژ آموزش داده می‌شود 3 دسته هستند:
کانتاتی (cantati) یا صداخوانی
کانتاتی به معنی خواندن صدا و فرکانس هر نت به روش درست است. به عبارت دیگر هنرجو یاد می‌گیرد که هر نت چه صدایی دارد و برای مثال اگر نت می با پیانو نواخته شود، با صدایی که از حنجره خارج می‌شود یکسان باشد. در نهایت هنرجو می‌تواند هر نت را به صورت درست و در گام‌های مختلف بخواند و با صدای درست آن‌ها آشنا شود.
پارلاتی (parlati) یا وزن‌خوانی
در وزن‌خوانی کشش درست نت‌ها آموزش داده می‌شود. الگوهای ریتمی در موسیقی اهمیت زیادی دارد و این الگوها و وزن‌ها هستند که موسیقی را زیبا می‌کنند. پارلاتی به موسیقی‌دان مقدار و روش کشش هر نت را آموزش می‌دهد تا در نهایت موسیقی به هارمونی و الگوهای زیبا برسد.
دیکته موسیقی (Music dictate)
دیکته موسیقی شامل دیکته ریتم و دیکته صدا است و این دو موضوع به صورت متناوب به هنرجو آموزش داده می‌شود.
برای خوانندگی نیاز نیست که تمامی مباحث سلفژ را تا مرحله استادی بدانید اما لازم است با مباحث اصلی و پایه آن یعنی کانتاتی، پارلاتی و دیکته موسیقی آشنا شوید. هرچه بیشتر روی این مباحث تسلط داشته باشید درک بهتری از نت‌ها و صدای موسیقی دارید و به همین دلیل است که افراد آهنگ‌ساز بهتر است تسلط بیشتری روی سلفژ داشته باشند.
تقسیم صدای انسان
صدای انسان به صورت کلی به 6 دسته تقسیم می‌شود:
- سوپرانو: صدای زیر زنانه
- متسو سوپرانو: صدای متوسط زنانه
- کنترالتو: صدای بم زنانه
- تنور: صدای زیر مردانه
- باریتون: صدای متوسط یا بم مردانه
- باس: صدای بم مردانه
چه افرادی به کلاس سلفژ نیاز دارند؟
سلفژ قطعا شناخت و درک افراد را از موسیقی بالاتر می‌برد اما ممکن است برخی از مباحث آن برای همه جالب نباشد. اینکه کدام مباحث و تا چه عمقی در کلاس درس تدریس شود به نظر استاد موسیقی بستگی دارد اما در مجموع آشنایی با سلفژ برای افراد زیر مناسب است:
- آهنگسازها
- هنرجویان آواز
- هنرجویان سازهای کلاسیک به ویژه ویولن
- و البته هنرجویان در زمینه گویندگی
در نهایت بهتر است قبل از اینکه در هر کلاس شرکت کنید نظر افراد متخصص و استاد موسیقی را جویا شوید. این افراد سال‌های زیادی مباحث مختلف موسیقی را آموزش داده‌اند و قطعا استفاده از نظر آن‌ها ضروری است
صداسازی چیست؟
صداسازی یکی از موضوعات مهم در موسیقی است که افراد زیادی به اشتباه آن را با سلفژ یک مفهوم می‌دانند اما اینطور نیست. افرادی که به خوانندگی علاقه دارند باید در دوره‌های جداگانه هم با سلفژ و هم با صداسازی آشنا شوند و هر کدام از این دو تکنیک نیاز به تمرین و تکرار دارند.
صداسازی یکی از تکنیک‌های آواز است که هدف آن تقویت صدا و حنجره هنرجو است و اینکه چطور می‌توان از تمام ظرفیت و استعدادی که هنرجو دارد استفاده کرد. این کار با استفاده از تکنیک‌های مختلف انجام می‌شود و قطعا اهمیت زیادی برای هنرجو دارد اما لازم است به صورت جداگانه و زیر نظر استاد موسیقی آموزش داده شود.
با این توضیحات باید بدانید که سلفژ با آواز نیز تفاوت دارد و یکی از تکنیک‌های مهم برای آوازخوانی محسوب می‌شود. دقت کنید که سلفژ برای هر نوع موسیقی ضروری است و تفاوتی بین موسیقی ایرانی و سبک‌های از این نظر وجود ندارد. متد اصلی سلفژ توسط موسیقی‌دان‌های غربی تهیه شده به همین دلیل معمولا فواصل موسیقی ایرانی مانند کرن و سری در این مباحث آموزش داده نمی‌شود.
آموزش سلفژ
برای شروع کار باید از نت‌خوانی و مباحث اصلی که توضیح داده شد شروع کنید. نت‌خوانی و تئوری موسیقی پیش‌زمینه دیکته موسیقی هستند و باید قبل از آن آموزش داده شوند. علاوه بر این برای خواندن نت‌ها لازم است روی مباحث اصلی تسلط داشته باشید به همین دلیل بهتر است آموزش شما با تئوری موسیقی شروع شود.
نکته مهمی که برای آموزش و یادگیری سلفژ وجود دارد صبر، تکرار و تمرین است. نباید انتظار داشته باشید که در یک یا دو روز تمامی مباحث را آموزش ببینید زیرا در این صورت آموزش کیفیت مناسبی ندارد. توصیه می‌شود از یک مرکز آموزشی یا استاد معتبر استفاده کنید زیرا این کار هم احتمال خطا را کم می‌کند و هم باعث می‌شود از سال‌ها تجربه افراد دیگر هم استفاده کنید.
نتیجه‌گیری
سلفژ یکی از تکنیک‌های اساسی در علم موسیقی است که برای خواندن و درک نت‌ها و علائم موسیقی استفاده می‌شود. آشنایی با این تکنیک باعث می‌شود موزیسین بتواند صدا و سکوت بین نت‌ها را به صورت درست درک کند که در نهایت باعث ایجاد هارمونی و زیبایی در موسیقی می‌شود. در این مطلب مبانی اساسی سلفژ و فواید آن آموزش داده شد و افرادی که قصد دارند در کلاس‌های این تکنیک شرکت کنند بهتر است با یک استاد مشورت کنند.
