دوبله یکی از هنرهایی است که سال‌های زیاد در کشور ما استفاده می‌شود و مردم استقبال زیادی از آن کرده‌اند. افراد زیادی در این حوزه استعداد دارند که با آموزش مناسب می‌توانند به‌عنوان یک هنرمند حرفه‌ای مشغول کار شوند. اولین راه این است که با هنر گویندگی و دوبلوری آشنایی داشته باشید به همین دلیل این مطلب را تا انتها دنبال کرده تا با اصول دوبله و نکات مهم دیگر آشنا شوید.
دوبله چیست؟
دوبله یا دوبلاژ که به آن گفتارگردانی هم گفته می‌شود، به معنی قراردادن صدای هنرپیشه‌ها به‌جای صدای اصلی بازیگران یا شخصیت‌ها است. به این هنرپیشه‌ها دوبلور یا گفتارگردان گفته می‌شود که باید مهارت‌های مخصوص این هنر را داشته باشند.
دوبله به معنی دوباره انجام‌دادن است زیرا در یک مرحله ضبط تصویر و در مرحله دیگر ضبط صدا انجام می‌شود. دوبله در فیلم به معنی اضافه‌کردن مکالمه‌های ضبط شده توسط هنرمندان به تصاویری است که از قبل ضبط شده‌اند. در گذشته به دلیل اینکه امکانات زیادی برای فیلم‌برداری و ضبط صدا وجود نداشت از دوبله استفاده زیادی می‌شد. بسیاری از فیلم‌های دهه شصت و قبل از آن در ایران از این روش برای بهبود صدا استفاده می‌کردند.
دلایل استفاده از دوبله
این فرایند اگرچه دوباره‌کاری است اما انجام آن چند دلیل مهم دارد. یکی از اصلی ترین دلایل دوبله کردن آشنا نبودن بیننده با زبان اصلی فیلم است و همچنین پاسداری از فرهنگ زبانی خودمان و حفظ ادبیات عامیانه ایران و رعایت هنجارهای اجتماعی بر حسب فرهنگ کشوری که فیلم در آن دوبله می شود است، در هرسال فیلم‌های زیادی توسط کشورهای مختلف ساخته می‌شود که تماشای آن‌ها به زبان مادری علاوه بر اینکه باعث آشنایی با فیلم می‌شود، برای برخی افراد لذت‌بخش‌تر است. دلیل دیگر بی‌کیفت بودن صدایی است که در زمان فیلم‌برداری ضبط شده یا این امکان وجود ندارد که چند صدا به‌صورت همزمان با فیلم‌برداری ضبط شود. برای این کار ابتدا باید مترجم‌های حرفه‌ای متن فیلم را ترجمه کنند که باید در این حوزه تخصص داشته باشند. بعد از آن نوبت کار دوبلورها است تا از هنر خود استفاده کنند.
تاریخچه دوبله
هنر دوبله اولین‌بار در سال 1931 میلادی یعنی سال 1309 شمسی در کشورهایی مانند فرانسه، ایتالیا و انگلستان انجام شد. هدف این بود که فیلم‌های بدون صدای قدیمی گفتار داشته باشند که در نتیجه آن هم فیلم‌ها جذابیت بیشتری پیدا کردند و هم صنعت سینما دچار تحول شد.
این هنر برای اولین‌بار در سال 1320 وارد ایران شد و قبل از آن فیلم‌ها با استفاده از مترجم همزمان اکران می‌شدند. بعد از مدتی، روش بهتری برای این کار ارائه شد به این صورت که بعد از هر 10 یا 15 دقیقه از فیلم یک صفحه نمایش داده می‌شد که در آن متن فیلم و گفت‌وگوهایی که ردوبدل شده بود نمایش داده می‌شد. به دلیل اینکه در آن زمان بخش زیادی از مردم بی‌سواد بودند، لازم بود یک فرد باسواد در سالن حضور داشته باشد تا متن فیلم را برای افراد دیگری که در سالن اکران هستند بخواند.
با وجود تمام این مشکلات، دوبله بعد از ورود به ایران با استقبال زیادی از سوی افراد فعال در فیلم و سینما و افراد علاقه‌مند به این دو حوزه روبرو شد.
انواع دوبله
دوبله کردن یک هنر و یک مهارت است که خودش به‌تنهایی انواع مختلفی دارد. دوبله از 2 دیدگاه دسته‌بندی می‌شود که به‌صورت زیر هستند:
- همزمان وغیر همزمان بودن
- تک‌نفره و گروهی بودن
در ادامه، ویژگی‌های هرکدام از این موارد به‌صورت جداگانه بررسی شده است.
همزمان
در این روش فیلم در حال پخش است و مردم آن را تماشا می‌کنند. دوبلورها به‌صورت زنده و همزمان فیلم را دوبله می‌کنند اما باید مهارت زیادی داشته باشند. درصورتی‌که یک کلمه جا بیفتد یا اشتباهی وجود داشته باشد دیگر امکان برگشت وجود ندارد. انجام این کار در استودیو باعث می‌شود هم کار دقیق‌تر باشد و هم احتمال خطا کمتر شود.
غیر همزمان
در این روش صدای اصلی فیلم قطع نمی‌شود و تنها شدت آن را کمتر می‌کنند. دوبله فیلم‌های مستند نمونه‌ای از این روش است و احتمالا با آن آشنایی داشته باشید. در این روش معمولا یک یا دو نفر به‌جای تمامی شخصیت‌های فیلم حرف می‌زنند و معمولا در کشور روسیه از این روش در فیلم‌های سینمایی یا سریال استفاده می‌شود.
تک‌نفره
در این روش تنها یک نفر و تمامی دیالوگ‌ها را ضبط کرده و روی تصویر قرار می‌دهد. این روش تاثیر زیادی روی کیفیت دارد.
گروهی
در این روش گوینده‌های مختلف بعد از تمرین و بررسی همه جوانب، کار خودشان را در استودیو به‌صورت گروهی شروع می‌کنند. این روش در ایران سابقه زیادی دارد و کار سخت و حساسی است که در برهه ای تنها نهادهای وابسته به صداوسیما آن را انجام می‌دادند ،اما در حال حاضر گروه هایی در بخش خصوصی هم مشغول به دوبله فیلم ها به این شیوه هستند. این روش دوبله مانند اجرای تئاتر سخت است و باید هماهنگی زیادی بین افراد مختلف وجود داشته باشد.
مراحل دوبله کردن فیلم
دوبله فیلم مراحل مختلفی دارد و افرادی که قصد ورود به این حوزه دارند باید با آن‌ها آشنا باشند.
در اولین مرحله باید فیلم را به زبان موردنظر ترجمه کرد. برای مثال اگر قرار باشد از زبان آلمانی به فارسی ترجمه شود، باید یک مترجم حرفه‌ای آن را به‌صورت دقیق از زبان آلمانی به فارسی ترجمه کند. دقت کنید که ترجمه فیلم با ترجمه‌های عادی فرق دارد و باید از نظر تعداد کلمات و زمان موردنیاز، از نزدیک‌ترین کلمات استفاده کرد.
مرحله بعدی دوبله یک مرحله مهم و حیاتی است. در این مرحله باید یک مدیر دوبلاژ یا سرپرست گویندگان حرفه‌ای انتخاب کرد. میزان دانش و تجربه این فرد تاثیر زیادی در نتیجه کار دارد به همین دلیل هرچه این فرد از این دو نظر شرایط بهتری داشته باشد، کیفیت کار نیز بیشتر است. باید متن ترجمه شده فیلم را به سرپرست گویندگان تحویل داد تا توسط او بررسی و در صورت لزوم ویرایش شود.
در مرحله بعد، سرپرست گویندگان باید باتوجه‌به خصوصیات ظاهری و اخلاقی شخصیت‌های فیلم، متن را میان هنرپیشه‌ها تقسیم می‌کند تا فرایند دوبله آغاز شود. این کار در استودیو و با استفاده از تجهیزات مختلف ضبط صدا انجام می‌شود و در آخرین مرحله از آن، صدا با تصاویری که از قبل ضبط شده ترکیب می‌شود.
شرایط لازم برای دوبلور شدن
برای ورود به حرفه دوبله کردن، باید مانند همه شغل‌های دیگر مهارت‌ها و شرایط مشخصی داشته باشید. این شرایط از نظر بسیاری از کارشناس‌های این حوزه ضروری هستند و اگر با آموزش اصولی مهارت‌های خود را تقویت کنید، امکان رشد زیادی در حوزه وجود دارد.
دوبلورها باید در گام اول صدای خوبی داشته باشند. این صدا معمولا از دو دیدگاه فیزیکی و هنری بررسی می‌شود که هرکدام جنبه‌های مختلفی دارند.
در دیدگاه فیزیکی، فاکتورهای زیر کیفیت صدا را تعیین می‌کنند:
- بسامد
- سرعت
- دامنه
- طول موج
در دیدگاه هنری نیز فاکتورهای مختلفی برای دوبله وجود دارند که به‌صورت زیر هستند:
حجم صدا
منظور از حجم صدا رسا بودن آن است و این که به‌خوبی صدا شنیده شود. این موضوع اهمیت زیادی دارد زیرا مخاطب باید بتواند صدا را به‌صورت واضح و بدون مشکل بشنود.
رنگ صدا
رنگ صدا مانند اثر انگشت برای هر فرد منحصربه‌فرد است . رنگ صدا نشان‌دهنده حس خوبی است که فرد در زمان صحبت‌کردن به مخاطب خود منتقل می‌کند و یکی از فاکتورهای هنری مهم است.
وسعت صدا
منظور از وسعت صدا این است که فرد بتواند به‌صورت درست تمام اکتاوها و فواصل موسیقی را ادا کند. این موضوع بیشتر در بحث خوانندگی مهم است اما برای دوبله نیز به آن توجه می‌شود.
برخی از این فاکتورها به‌صورت ذاتی است اما باید توجه کنید که داشتن این ویژگی‌ها به‌صورت ذاتی مهم نیست و باید حتما در مسیر درست قرار گرفته و تمرین کنید. تمرین و آموزش درست دقیقا چیزی است که باعث شکوفایی استعدادهای افراد می‌شود.
بسیاری از پیشکسوتان این حوزه توصیه می‌کنند ابتدا در تست دوبلوری شرکت کنید و درصورتی‌که توانایی داشتید در دوره‌های ضروری شرکت کرده و آموزش ببینید.
آشنایی با نریشن
نریشن نیز یکی از مهارت‌های گویندگی و هنر صدا است و به گوینده آن نریتور گفته می‌شود. این فرد باید یک متن را با صدای شیوا و به صورتی بازخوانی کند که تاثیر آن بیشتر شود. مهارت گویندگی این فرد باعث می‌شود برنامه‌های تصویری یا شنیداری اثر بیشتری داشته باشند که البته باید مهارت‌های خاصی هم در این زمینه داشته باشند.
دقت کنید که هدف از این کار تنها خواندن از روی یک متن نیست بلکه باید با احساسات مخاطب ارتباط برقرار کرد و صدای خود را به روش درست و اصولی ارائه کرد. گویندگی انواع مختلفی دارد که در ادامه درباره آن‌ها توضیح داده‌ایم.
انواع گویندگی
گویندگی یک عبارت خاص است و زیرشاخه‌های مختلفی دارد که هرکدام نیز مهارت‌های خاص خودشان را لازم دارند. برای مثال گویندگی خبری با مجری برنامه کودک تفاوت زیادی دارد به همین دلیل باید علاوه بر علاقه، مهارت‌های لازم را هم داشته باشید.
انواع گویندگی به‌صورت زیر است:
- گویندگی برنامه‌های رادیویی
- گویندگی برنامه‌های تلویزیونی
- گویندگی یا گزارشگری خبری
- متن‌خوانی
مهارت‌های لازم برای گویندگی
مانند دوبله، برای این کار نیز باید مهارت‌های خاصی داشته باشید تا در کار خود پیشرفت کنید. برخی از این مهارت‌ها با آموزش درست به دست می‌آیند و برای تقویت آن‌ها نیاز به تجربه دارید. آموزش اولیه مناسب باعث می‌شود در زمان کار با سرعت بیشتری تجربه کسب کنید زیرا اصول کلی، قواعد و تکنیک‌های مختلف را می‌دانید.
مهارت‌های لازم برای این کار به‌صورت زیر هستند:
- اشتیاق و علاقه: دوبله، نریشن و هر کار دیگری نیاز به اشتیاق و علاقه دارد و این اولین شرط لازم برای ورود به این حوزه است. اشتیاق شما باعث می‌شود مخاطب علاقه به کار را در صدای شما درک کند و توجه او بیشتر می‌شود. حتی اگر بهترین مهارت‌ها را هم داشته باشید، پیشرفت در این راه بدون علاقه ممکن نیست.
- کنترل صدا: کنترل صدا یک مهارت ضروری برای دوبله یا گویندگی است و در واقع یک مجموعه مهارت است. یک گوینده خوب می‌داند هر نوع شخصیت به یک لحن صدا نیاز دارد و همان صدا نیز باید در شرایط مختلف تغییر کند. برای مثال دیالوگ مربوط به یک جوان عصبانی با یک پیرمرد ناراحت تفاوت دارد و باید برای هرکدام از صدای مناسب استفاده کرد.
- انتقال احساسات: مورد بعدی که باید در دوبله یا گویندگی به آن توجه کنید انتقال احساسات است. شاید این مورد مهم به نظر نرسد اما یکی از اصول اساسی است که باید به آن توجه کنید. احساسات در شرایط مختلف باید به‌صورت درست نشان داده شوند که شامل ترس، خشم، اضطراب و … است. یک گوینده ماهر می‌داند در هر شرایط چگونه باید احساسات را نشان دهد.
- تلفظ درست کلمات: در کنار تمامی مهارت‌هایی که برای دوبله و گویندگی گفته شد، تلفظ درست نیز اهمیت دارد. این موضوع شاید بدیهی و ساده به نظر برسد اما باید به‌صورت دقیق به آن توجه کنید زیرا در غیر این صورت باعث افت کیفت می‌شود. خودتان را به‌جای مخاطب قرار دهد و از دید او به تلفظ کلمات گوش کنید. آیا درصورتی‌که تلفظ کلمات درست نباشد حس خوبی خواهید داشت؟ قطعا خیر. به همین دلیل باید اسم کاراکترها، کلمات سخت و حتی ساده‌ترین واژه‌ها را به‌صورت درست تلفظ کنید.
کاربرد نریشن
اکنون که با مهارت‌های ضروری گویندگی و دوبله آشنا شدید بهتر است نگاهی به کاربردهای آن داشته باشیم. برخی از این کاربردها مانند تولید کتاب صوتی در سال‌های اخیر محبوب شده‌اند اما برخی دیگر نیز از قدیم با استقبال مردم روبرو شدند. برخی از مهم‌ترین کاربردهای نریشن یا گویندگی عبارت‌اند از:
- کتاب صوتی
- پادکست
- برنامه‌های رادیویی
- تبلیغات
- دوبله
- مستند
برای تولید یک کار حرفه‌ای و مناسب به چیزی بیشتر از صدا و مهارت‌های گویندگی لازم است. در ابتدا باید به سلیقه مخاطب، روندهای روز و موارد این‌چنینی توجه کرد زیرا هرچقدر هم که کار گویندگی باکیفیت باشد درصورتی‌که مردم آن را نبینند یا از آن استقبال نکنند توفیقی ندارد.
توجه به موارد زیر باعث افزایش کیفیت دوبله و گویندگی می‌شود:
- متن باید توسط نویسنده ماهر و با رعایت اصول نگارش تهیه شده باشد.
- گوینده یا نریتور متن را در استودیو یا محیطی که کیفیت صدا مناسب باشد تبدیل به فایل صوتی می‌کند.
- فایل صوتی باید ویرایش شده و نویز و سایر مواردی را که باعث افت کیفیت می‌شوند حذف کرد.
- در صورت نیاز می‌توان از افکت، موسیقی و … برای افزایش جذابیت استفاده کرد.
- فایل صوتی را می‌توان از طریق پلتفرم‌های مختلف در اختیار کاربران قرار دارد و یا اگر به‌صورت دوبله باشد، آن را ابتدا با تصویر ترکیب و سس در اختیار کاربران قرار داد.
خلاصه اینکه، دوبله به معنی استفاده از صدای هنرپیشه‌ها به‌جای صدای اصلی بازیگران فیلم است و در کشور ما استقبال زیادی از آن شده است. این هنر اصول و قواعد مختلفی دارد و برای ورود به آن باید کیفیت صدا از نظر فیزیکی و هنری مناسب باشد. در این مطلب درباره اصول دوبله و مراحل مختلف آن توضیح داده شد و در نهایت به شرایط لازم برای تبدیل‌شدن به یک گوینده اشاره کردیم.
